A është kanceri sëmundje e trashëguar?

Rëndësia e gjenetikës në diagnostifikimin dhe trajtimin e kancerit është në rritje e sipër. Sot onkologjia molekulare luan rol të rëndësishëm në parashikimin dhe kontrollin e rrezikut te të sëmurët me sëmundje malinje.

Çfarë paraqet onkologjia molekulare?  

Qasja në mjekimin sipas karakteristikave gjenetike të qelizave të kancerit, parashikimi i rrjedhës së sëmundjes, mbikëqyrja mbi efektivitetin e mjekimit dhe diagnoza e hershme në rastin e kthimit të serishëm, është i mundur vetëm me mbështetjen e onkologjisë molekulare.

Cili është roli i onkologjisë molekulare në të gjitha këto procese? 

Me qëllim që të kuptohet roli i saj, shkurtimisht nevojitet të vështrohen këto procese: Një nga çëshjet më të rëndësishme është të zbulohet se si kri­johet kanceri. Përshkrimi dhe kontrol­li i faktorëve individual të rrezikut jep mundësi për arritjen e suskesit më të madh gjatë trajtimit. Anëtarët e famil­jes të cilët kanë rrezik të sëmuren nga kanceri, do të mund të fillojnë vetëm me ndërmarrjen e masave paranda­luese për diagnozën e hershme para paraqitjes së simptomave të parë të së­mundjes. 

A është kanceri sëmundje gjenetike?

Shumica e llojeve të kancerit nuk janë trashëguese, por ekziston para dis­pozitë gjenetike për ato. Sot, si rezultat i procesit të deshifrimit të gjeneve tona, fillon të kuptohet raporti mes gjeneve të caktuara dhe karakteristikave të cilat na bëjnë të dallohemi nga njerëzit tjerë dhe reciprociteti i këtyre gjeneve me ushqimin dhe me faktorët ekologjik. Identifikimi i defekteve gjenetike fi­ton rëndësi të veçantë në diagnozën e shumë sëmundjeve, numri i të cilëve rritet nga ditë në ditë. Kanceri është një nga këto sëmundje. Kanceri fitohet me mutacionin e një numri të madh të gjeneve në qelizën e njëjtë në një peri­udhë të gjatë kohore dhe rezulton me rritjen e tyre të pakontrolluar dhe me ekspansion. 

Cilët janë faktorët e rrezikut?

Faktorët kryesor të rrezikut janë: mënyra e jetës, faktorët ekologjik, karakteristikat biologjike ose veçoritë trashëguese. Të gjithë këto faktorë kon­tribuojnë për mutacionin e gjeneve dhe me këtë vjen deri te zhvillimi i kancerit. Shkurtimisht: Rreziqet lidhur me stilin e jetës me pirjen e duhanit, shprehitë për të ushqyer dhe aktiviteti fizik. Të ekspozuarit në rrezet e diellit dhe tymin (pirja pasive e duhanit), radoni në shtëpi ose zyrë, materialet si azbesti, pesticidet dhe viruset dhe bakteret kat­egorizohen si faktorë ekologjik të rrezi­kut. Mosha, gjinia dhe ngjyra e lëkurës llogariten për rreziqe biologjike.

Rrezik i lartë nga kanceri për shkak të defek­teve trashëguese gjenetike gjendet në këto situata: nëse keni anëtar të famil­jes i cili ka fituar kancer në moshë rel­ativisht të re, nëse tipi i njëjtë i kancerit është prezent në tre gjenerata të famil­jes, nëse tre anëtarë të familjes nga ana e njëjtë e familjes kanë lloj të njëjtë të kancerit ose, nëse anëtar i familjes ka më shumë se një lloj të kancerit. Nga ana tjetër, veçoritë trashëguese, gjithashtu, mund ta pengojnë krijimin e kancerit. Shkurtimisht, bashkëvepri­mi i një sëre të gjeneve dhe të faktorëve të ndryshëm të rrezikut përcaktojnë nëse ndonjë person do të sëmuret nga kanceri.

A është e mundur të zvogëlohet rreziku nga kanceri?

Me kontrollimin e faktorëve të rrezikut, siç është mënyra dhe stili i jetës, faktorët ekologjik dhe veprimi në pajtim me karakteristikat tona fizike, mund të veprojmë në zvogëlimin e rrezikut nga paraqitja e kancerit. Njëri shembull është pirja e du­hanit, e cila është e ndërlidhur me një të tretën e të gjitha rasteve të vdekjes nga kanceri. Duhanxhinjtë janë 2.000 herë më shumë të ekspozuar ndaj këtij rreziku nga ata që nuk pinë duhan. Shembulli tjetër mund të jetë ekspozi­mi i njerëzve në rrezet e dëmshme ul­tra violete (UV). Rreziku nga kanceri i lëkurës për njerëzit me ngjyrë të çelur të lëkurës që janë ekspozuar në dritën e diellit ose UV – rrezet në solarium është 10 herë më i madh se sa i njerëzve me ngjyrë të mbyllur të lëkurës. Është e mundur të ndryshohet fak­tori ekologjik, si edhe mënyra jonë e sjelljes, por jo edhe gjenetika. Prandaj, studimet gjenetike, të cilat janë në fushën e hulumtimit të onkologjisë molekulare, që përfshijnë analizë të gjeneve, të cilat krijojnë tendencë për paraqitjen e kancerit, mbeten edhe më të rëndësishme. Me këtë, onkologjia molekulare mundëson të ndërmerren masat parandaluese para se të paraqitet kanceri, e pengon tranzicionin e gjen­eve, të cilat krijojnë kushte për kancer­in te fëmijët ose jep siguri se plani për mjekimin kundër kancerit aktual është më efektiv.

A shfrytëzohen Informatat për mutacionet e caktuara gjenetike gjatë zgjedhjes së trajtimit?

Informatat për mutacionet e cak­tuara gjenetike te llojet e ndryshme të kancerit kanë rëndësi të veçantë për krijimin e trajtimit dhe përdorimit të ilaçeve të caktuara gjatë këtij trajtimi. Për shembull, diagnoza për mutacionin e K-Ras ka rëndësi të madhe për pla­nin e mjekimit të kancerit të zorrës së trashë. Mutacioni EGFR ka rëndësi të veçantë për zgjedhjen e saktë të ilaçeve për trajtimin e kancerit të mushkërive.

A E DINIT?

Gjenet për të cilat është dëshmuar se shkaktojnë kancer:

• Janë vërtetuar gjenet të cilat lidhen me disa lloje të kancerit, për shembull, rreziku nga kanceri i gjirit dhe të vezoreve për njerëzit me BRCA1 ose BRCA2-mutacioni gjenetik mund të rritet për më shumë se 85 për qind.

• Është e njohur se rreziku nga karcinomi i lukthit dhe të zorrës së trashë është më i lartë nëse është i trashëguar, d.m.th. nëse anëtarë të afërt të familjes kanë qenë të sëmurë nga kjo sëmundje malinje.

• HPV (human papiloma virus) llogaritet për faktorin kryesor për karcinomin e mitrës, ai është një nga llojet më të shpeshta të kancerit te gratë në botë. Kanceri zhvillohet 10 vjet pas infektimit virusal. Shumica e grave kanë para dispozita të infektohen me këtë virus. Ky virus sjell deri te kan-ceri vetëm në 1 për qind të rasteve. Përveç kësaj, HPV është bashkësi e ndërlikuar virusale me më shumë se 100 lloje. Disa prej tyre e shkaktojnë kancerin, lloje të tjera mund të jenë shkaku për paraqitjen e tumoreve beninj. Prandaj është e rëndësishme të dihet lloji i virusit që e shkakton karcinomi i mitrës, për diagnozë të hershme nëse është ose nuk është me dobi vaksina e prodhuar e re. Qendra për diagnozë gjenetike pranë “Acibadem” (GENETIKA) kryen identifikimin gjenetik të më shumë se 100 tipave të HPV.

Cilat lloje të kancerit mund të trajtohen në mënyrë më efikase me metodat molekulare?

Lloje të ndryshme të kancerit të gjakut, mieloma multiple dhe limfomat janë llojet kryesore të kancerit, të cilat kanë dobi nga metodat molekulare. Analiza gjenetike dhe e kromozomeve në masë të dukshme kontribuojnë për diagnozën e shpejtë dhe efikase të kan­cerit, i cili e ka prejardhjen nga gjaku dhe palca kurrizore, për vendimin lid­hur me përfitimet nga ilaçi mjekësor, planet për mjekim, identifikimin për rrjedhën e mjekimit, bile edhe për di­agnozën e hershme të paraqitjes së ser­ishme.