Biohemija

Tumor markeri su molekuli koji u većim koncentracijama u krvi, urini ili tkivu ukazuju da pacijent ima tumor. Njihovo otkrivanje i merenje upotrebljava se u dijagnozi, kao i u lečenju karcinoma sa ciljem da se utvrdi uspeh terapije.

Idealni tumor marker

Do danas je otkriveno više od 100 tumor markera, ali se u laboratoriskoj praksi koriste samo 20-tak. Treba da se napomene da ne postoji idealan tumor marker koji bi nam dao precizne podatke o vrsti tumora (dali je maligni ili benigni) i stadijumu bolesti. Povišene vrednosti tumor markera, mogu se pojaviti i prilikom nekih procesa zapaljenja, kod kojih se tumor markeri smanjuju kada prođu. Međutim, ukoliko je reč o tumoru, njihove vrednosti se ne smanjuju, nego obrnuto, one se povećavaju sve dok se bolest ne otkrije i ne primeni odgovarajuća terapija. Merenje koncentracije tumor markera obavezno se koristi zajedno sa drugim dijagnostičkim procedurama.

Vrste tumor markera

Većina tumor markera nisu specifični samo za jednu vrstu karcinoma, već jedan tumor marker može pokazati povišenu vrednost kod više tipova kancera. U dijagnozi i praćenju razvoja nekih tumora koriste se sledeće vrst tumor markera:

CEA (karcioembriogena antitela) -prvi put je otkriven kod pacijenata sa tumorom na debelom crevu. Međutim, povišene vrednosti ovog tumor markera su otkrivene i kod drugih karcinoma: melanoma, limfomona, karcinoma na štitnoj žlezdi, na želucu, na grlu materice, na janicima, bubrezima, plućima i dojkama. Takođe, povišene vrednosti ovog markera mogu da se nađu i kod drugih bolesti kao što su: ciroza jetre, zapaljenje debelog creva, štitne žlezde, kao i kod hroničnih bolesti upale pluća. CEA tumor marker se najčešće koristi u dijagnozi i lečenju karcinoma na debelom crevu.

CA 15-3 – povišene vrednosti ovog markera ukazuju na benigni ili maligni tumor na dojkama. Međutim, svaki tumor na dojkama ne povećava vrednosti CA 15-3, kao na primer kada je tumor u početnom stadijumu. Samo 30% pacijentkinja sa lokalizovanim tumorom i 50-90% pacijentkinja sa metastaziranim karcinomom na dojci imaju povećane vrednosti CA 15-3.

CA 125 je tumor marker koji se sa većim vrednostima pojavljuje prilikom različitih benignih ginekoloških oboljenja, metaplazija jajnika, endometrijoza, mioma na materici ili upaljenje grlića materice. Prema preporukama Svetskog udruženja ginekologa i postetičara, ovaj marker ima velihi značaj u određivanju različitih stanja u ginekologiji, posebno za praćenje terapije i napretka stanja kod pacijenata sa rakm na janicima. Povišene vrednosti ovog markera javljaju se i kod ciroze ili kod upale jetre.

CA 72-4je tumor marker koji se sa povišenim vrednostima javlja prilikom malignih neoplazmi na gušterači, jajnicima, dojkama, plućima i kod drugih gastrointestinalnih tumora. On je veoma osetljiv tumor marker i zajedno sa CEA i CA19-9 koristi se kao predskazivač malignih promena u gastrointestinalnom traktu.

CA 19-9 je tumor marker koji se u niskim koncentracijama nalazi kod odraslih, a potiče iz jetre, pluća i gušterače. Povišene vrednosti ovog tumor markera nalaze se kod benignih i procesa zapaljenja na gastrointestinalnom traktu, jetri kao i kod pacijenata sa cističnom fibrozom. Ovaj marker ima presudnu ulogu u postavljanju dijagnoze i praćenju pacijenata sa karcinomom na gušterači.

AFP (alfa-feto protein) se koristi za praćenje bremenosti, kao i za praćenje stanja fetusa i predviđanja njegovih eventualnih malformacija. Povišene vrednosti iznad normalnih javljaju se kod defekata na neuralnoj tubi i ventralnom zidu, dok se smanjene vrednosti javlja kod hromozomskih abnormalnosti (pr. Daunov sindrom), Takođe, AFP je dobar pokazatelj za praćenje rizika od apneje, kao i problema sa disanjem kod nedonošenih beba. Najčešće se koristi za otkrivanje i praćenje zapaljenja i tumora na jetri i kod germinativnog epitela testisa i jajnika.

HCG se stvara u placenti ubrzo nakon ugnezdenja embriona u endometrijumu materice posle čega se luči kao višak, prvo u krvi,a posle i u urini. Zbog toga je ekskluzivni znak trudnoće. Povećane vrednosti se nalaze kod gastrointestinalnih, urogenitalnih i bronhijalnih tumora, tumora na dojci i limfomima. Kod pacijenata sa tumorom na testisima, ispituje se zajedno sa AFP.

PSA je specifični tumor marker za tkivo prostate kod muškaraca. Povišene vrednosti ovog markera u krvi najčešće ukazuju na patološka stanja prostate, kao što su prostatit – zapaljenje žlezde izazvano infekcijom, benigno povećanje, hiperplazija ili maligna stanja. Najčešće se koristi za praćenje stanja posle operacije, za praćenje efekata radioterapije i hormonske terapije. Ako su vrednosti ovog markera negativne, znači da su tretman i terapija lečenja uspešni. Zapaljenje ili fizičko oštećenje, trauma prostate, mogu povećati vrednosti PSA u različitim koncentracijama i u različnom vremenskom periodu.

HE4 ima najvišu osetljivost za otkrivanje raka na jajnicima, posebno u prvoj fazi bolesti, koja je bez simptoma. U kombinaciji sa CA125, HE4, zajedno, daju najbolje rezultate u ranoj dijagnozi raka na jajnicima. Vrednosti HE4 su u korelaciji sa kliničkim odgovorom na terapiju ili ponovo javljanje raka kod žena sa dijagnosticiranim rakom na jajnicima. Ovi podaci dobijeni analizom HE4 tumor markera su potvrđeni rentgenskim, komjuterskim i magnetnim snimanjima, kao i sa nalazima pregleda ultrazvukom. Zbog toga, HE4 je rani, suptilni i bitan signal obnove bolesti na jajnicima.

ROMA test – određivanje rizika za razvoj ovarijalnog karcinoma

Uz pomoć ove suptilne strateške alatke može se predvideti opasnost od razvoja raka na jajnicima. Izmerene vrednosti serumskih koncentracija tumor markera CA125 i HE4 imaju značajan udeo u donošenju ispravne odluke o daljem tretmanu pacijentkinje. Efektivnost u utvrđivanju rizika pomoću ROMA algoritma dokazana je u više svetskih kliničkih studija i doktorima može pomoći da pacijente klasifikuju po grupama, sa niskim ili visokim rizikom pojave i razvoja epitelnog raka na jajnicima.